برخی از نکاتی که در نگارش پایان‌نامه یا تحقیق علمی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و در جلسات دفاع از پایان نامه‌ها مکرر با تذکرات اساتید مواجه می‌شود را در اینجا ذکر می‌کنم. انشاالله مورد استفاده قرار گیرد(اگر کسی هم نکات دیگری که لازم می‌داند بر آن بیفزاید به غنای تحقیقات علمی کمک بیشتری خواهد شد.)

ü     چکیده حداکثر در 300 کلمه تنظیم گردد. دقت کنید که در چکیده باید دستاوردهای پژوهش ذکر شود و از این رو چکیده زمینه سازی برای ورود به بحث نیست بلکه این کار به عهده مقدمه است. شما باید در چکیده اصلی ترین دستاوردها و نتایج پژوهش خود را ذکر کنید. به همین دلیل چکیده همواره باید در انتهای کار نوشته شود.

ü     عناوین کتب، مقالات، مجلات و قوانین باید Bold شوند.

ü     در انتهای پژوهش، منابع را با معیار زبان تقسیم‌بندی کنید. به این صورت که قسمت الف را به منابع فارسی اختصاص داده و آن را حسب مورد به چند بخش کتب، مقالات، سایتهای اینترنتی و قوانین مورد استفاده تقسیم نمایید. همین طور قسمت ب را به منابع عربی و قسمت ج را به منابع انگلیسی و در صورت استفاده از سایر زبانها قسمتهای دیگر را به آنها اختصاص دهید.

ü     در بخش محتوا دقت کافی را در رعایت نقل قولها(چه مستقیم و چه غیرمستقیم) داشته و تلاش کنید تا امانتداری را کاملاً رعایت کنید. حتی اگر یک عبارت یا اصطلاح را در ضمن یک نقل قول غیرمستقیم از منبعی مورد استفاده قرار داده اید لازم است که آن را درون گیومه قرار دهید تا رعایت حق را به طور کامل کرده باشید.

ü     از ذکر منابعی که به طور مستقیم خودتان به آنها مراجعه نکرده‌اید بپرهیزید. در این زمینه حدیثی از امام صادق ^{علیه السلام} جالب توجه است که فرمودند: إِیَّاکُمْ وَ الْکَذِبَ الْمُفْتَرِعَ قِیلَ لَهُ وَ مَا الْکَذِبُ الْمُفْتَرِعُ قَالَ أَنْ یُحَدِّثَکَ الرَّجُلُ بِالْحَدِیثِ فَتَتْرُکَهُ وَ تَرْوِیَهُ عَنِ الَّذِی حَدَّثَکَ عَنْهُ. از «کذب مفترع» بپرهیزید. از آن حضرت سؤال شد که «کذب مفترع» چیست؟ فرمودند: آن است که شخصی برای تو سخنی نقل کند و تو در نقل سخن او برای دیگری آن شخص را کنار گذاشته و رها کنی و آن سخن را از فردی که وی از او نقل کرده بود، نقل کنی.(کافی(چاپ اسلامیة)/ ج1، ص52) در عین حال از به کار بردن عبارت «به نقل از» برای رعایت امانتداری در خصوص منابعی که قابل دسترسی هستند نیز پرهیز نمایید چرا که این کار ارزش تحقیق شما را کم خواهد کرد. به یاد داشته باشید که زمانی می‌توانید از عبارت «به نقل از» استفاده کنید که منبع مورد استفاده برای شما قابل دسترسی نباشد.

ü     به یاد داشته باشید ارزش پایان‌نامه کارشناسی ارشد به تعداد منابع مورد استفاده، ارزش آنها و چگونگی ارجاع به آنهاست؛ برخلاف رساله دکتری که در آنجا مقام نظریه‌پردازی بوده و از محقق انتظار این مسأله وجود دارد.

ü     وقتی که خودتان پایان‌نامه را تایپ می‌کنید از آنجایی که ممکن است چشم شما به برخی از اشکالات نوشتاری موجود در نوشته تان عادت کرده باشد میتوانید از یکی از دوستانتان برای رفع این اشکالات کمک گرفته؛ تا هم اشکالات شکلی و هم اشکالات ماهوی که به نظرش میرسد را برای شما بیان کند. این کار تمرینی برای داوری در مورد پایان نامه هایی که انشاالله در آینده انجام خواهید داد نیز خواهد بود و به قوت داوریهای شما کمک خواهد کرد.

ü     در پیوستگی مطالبی که در بخشهای مختلف پایان نامه ذکر میکنید دقت کافی را به عمل آورید. پایان نامه باید به نحوی نگاشته شود که بخش‌ها و فصول مختلف آن با یکدیگر پیوسته بوده و اثرپذیری یا اثرگذاری هر بخش بر بخش دیگر قابل فهم باشد.

ü     در ابتدای پایان نامه علاوه بر فهرست اجمالی که حداکثر تا Heading 2 را مشخص میکند باید یک فهرست تفصیلی نیز که همه عناوین شما را پوشش می‌دهد نیز درج کنید.(البته در برخی از نوشته ها فهرست تفصیلی در انتهای نوشته آورده می‌شود.)

ü     فرضیات پژوهش در حقیقت پاسخ اولیه به سؤالات مطرح در آن است از این رو لازم است به ازاء هر سؤالی که مطرح میکنید یک فرضیه نیز بیان کنید. فرضیات اصلی در پاسخ به سؤالات اصلی و فرضیات فرعی در پاسخ به سؤالات فرعی مطرح خواهد شد.

ü     ساختار و فصل بندی پژوهش را در انتهای مقدمه ذکر کرده و منطق حاکم بر آن را نیز توضیح دهید به این معنی که باید برای خواننده تبیین کنید که چرا شما پژوهش خود را مثلاً در سه فصل تنظیم کرده‌اید؟

ü     در عنوان‌بندی مطالب ساختار منطقی تقسیم(قسیم و مقسم) امری ضروری است. نباید یک عنوان که مقسمی برای عنوان دیگر است به عنوان قسیم آن ذکر گردد و برعکس.

ü     رعایت علائم سجاوندی از قبیل نقطه، ویرگول، نقطه ویرگول، نیم‌فاصله‌ها و ... علاوه بر زیبایی نوشتار شما، خواندن پژوهشتان را برای خواننده آسان‌تر و جذاب‌تر خواهد کرد.

ü     در انتهای تحقیقات خود قسمتی را هم به پیشنهادات پژوهش اختصاص دهید تا افرادی که پژوهش شما را مطالعه می‌کنند، وقت خود را صرف کاری که شما آن را انجام داده اید ننموده و از جایی که شما کارتان را پایان داده‌اید آغاز کنند.

ü     تلاش کنید تحقیقات و پژوهشهایتان را بر اساس سؤالاتی حقیقی شکل داده تا بتوانید به روند حرکت علم کمکی کرده باشید. نه این که سؤالاتی طراحی کرده و عمر و وقت خود را صرف پاسخ دادن به آنها کنید اما در انتها برای به وجود آوردن حرکتی در علم مفید فایده نبوده باشد.

در پناه خداوند مهربان باشید.

نویسنده: محمدرضا اصغری شورستانی (وبلاگ صبور تا ظهور)

حمد رضا اصغری شورستانی